Quran və elm haqqında...
İrəliləyən səhifələrdə Quran ayələrinin kainat haqqında verdiyi bəzi məlumatların elm ilə olan fövqəladə paraleliliyinə toxunacağıq. Amma əvvəlcə, Quran və elm mövzuları üzərində uzun müddətdir davam edən bir qarışıqlığa da toxunmaq lazımdır.
Bu qarışıqlıq bəzi ateist “elm adamları”nın Qurana ön mühakiməli yaxınlaşmalarından qaynaqlanar. Allahın varlığına inanmayan, bu səbəbdən də Quranın Həzrət Muhəmməd (s) tərəfindən “yazıldığını” qarşıya qoyan bu kəslər, Quranın verdiyi xəbərlərin mütləq elmlə ziddiyyət təşkil edəcəyi nöqtəsindən hərəkət etmişlər. “VI əsrin məlumatı ilə yazılan bir kitab, əlbəttə davamlı inkişaf edən və yeni həqiqətlər üzə çıxaran elmlə ziddiyyət təşkil edəcək” kimi bir məntiq irəli sürmüşlər. Beləliklə, bir ön mühakimə ilə baxdıqları Quran ayələrinin mənalarını təhrif edərək haqqında danışılan iddialarına dəstək tapmağa çalışmışlar.
Bunun müqabilində bəzi müsəlmanlar bu qaralamalara qarşı müdafiə olunmağa çalışarkən, bir səhvə yol verib Quranı bir “elm kitabı” kimi tanıtmağa başlamışlar. Quranın elmlə ziddiyyət təşkil etmədiyini isbat etməyə çalışarkən az qala haradasa bütün elmin Quranın içərisində olduğunu söyləmişlər. Hətta elmi inkişaf üçün düstur və təcrübələrlə məşğul olmaq yerinə Quranın daha dərin araşdırılmasının daha faydalı olduğunu qarşıya qoyanlar olmuşdur.
Halbuki, Quran ayələrindən anladığımıza görə Quran bir “elm kitabı” deyil. Elmə liderlik etmək, kimya düsturları köçürmək və ya kvant fizikasını öyrətmək üçün endirilməmişdir.
Quranın nə məqsədlə endirildiyini ayələr belə açıqlayır:
“Əlif, Lam, Ra! (Ya Rəsulum! Bu Quran) elə bir kitabdır ki, onu sənə insanların öz Rəbbinin izni ilə zülmətlərdən nura (küfrdən imana) – yenilməz qüvvət sahibi, (hər cür) tərifə (şükrə) layiq olan Allahın yoluna (İslam dininə) çıxartmaq üçün nazil etmişik” (“İbrahim” surəsi, ayə 1).
“(Quran) Təmiz ağıl sahibləri üçün bir hidayət rəhbəri və bir zikrdir” (“Mömin” surəsi, ayə 54).
Qısacası Quran, möminlərə rəhbər olmaq üzrə endirilmişdir. Onları “qaranlıqdan işıqlığa” yəni “inkardan imana” çıxarmaq, onlara Allaha necə qulluq etmək və Onun razılığını necə axtarmaq yollarını açıqlayır.
“Rəhbər” olma xüsusiyyəti, möminin qarşılaşacağı hadisələrlə əlaqədar köklü məlumatları ehtiva edər. Başqa sözlə Quran, möminin bütün ibadətlərini necə edəcəyini açıqlayır.
Möminin ibadətləri isə iki cürdür: namaz, oruc. Doğrudan da Allah üçün edilən ibadətlər və “yaxşılığa əmr edib pislikdən çəkindirmək” olaraq yekunlaşdırıla biləcək olan və cəmiyyət içində reallaşdırılacaq ibadətlər.
Buna görə Quran, möminə “yaxşılığı əmr edib, pislikdən çəkindirərkən” yəni dini izah edərkən və dinin düşmənlərinə qarşı mübarizə edərkən nə kimi üsullar izləməsi lazım olduğunu izah edir. Bunun yanında nə növ insanlarla və cəmiyyətlərlə qarşılaşacağını təsvir edir. Bir çox ayələrdə “De ki...” və “Deyərlər ki...” ifadələriylə başlayan cümlələr, möminlərin digər insanlarla necə bir dialoqa girəcəyini izah edir. Amma bütün bunlara görə “Quran bir sosioloji kitabdır” və ya “Quran bir psixologiya kitabıdır” deyə bilmərik. Çıxarılacaq nəticə, Quran onu özünə rəhbər edən möminlərə, Allaha yaxınlaşma və Allah yolunda mübarizə üçün girişəcəkləri səydə köməkçi olmaq üzrə psixoloji və sosioloji məlumatlar verməsidir. Bu məlumatların heç bir sosiologiya və ya psixologiya kitabında verilə bilməyəcək qədər köklü və doğru olduğunu möminlər yaşadıqları təcrübələrdən bilərlər.
Quran eyni zamanda “dünyaya nizam vermə” kimi bir missiya daşıyan möminlərə siyasi məlumatlar verir və dünyada təsirli “güc mərkəzləri”ni təsvir edir. Müsəlmanlara kimin düşmənlik bəsləyəcəyini və dünyadakı təxribatçılığın arxasında kimlərin olduğunu açıqlayır. Amma bundan da “Quran siyasi-elmi bir kitabıdır” nəticəsi çıxmaz. Quran bu məlumatları, möminlərə “rəhbərlik” etmək üçün verməkdədir. Eyni şey Quranın verdiyi tarixi məlumatlar üçün də etibarlıdır. İnsanlıq tarixi əlbəttə Qurandan öyrənilməz. Amma Quran, tarixin ən əhəmiyyətli açarlarını verməkdə möminlərlə dinə düşmən olanlar arasındakı mübarizənin tarixdəki yerindən bəhs etməkdədir.
Eyni meyar şübhəsiz elm üçün də etibarlıdır.
Elm – araşdırma və təcrübə nəticələrindən əldə edilər. Bu onsuz da Allahın “yerdə və göydə”ki ayələrinin araşdırılması üçün verilən Quran əmrinin də bir tələbidir. Amma Qurandan kimya düsturları çıxartmağa çalışmaq şübhəsiz səhv olacaq. Kimya düsturları, möminin “ibadətləri” baxımından doğrudan bir əhəmiyyət daşımaqdadır ki, Quranda açıqlansın. Bunu araşdırmaq kimyaçıların işidir. Və şübhəsiz lazımlıdır, amma laboratuarda ediləcək.
Bununla yanaşı Quran ayələri həqiqətən də bəzi elmi gerçəklərə toxunar. Çünki mömin, bir “siyasət alimi” olmasa da, girişəcəyi səy səbəbiylə siyasi mühiti bilməsi lazımdırsa; “elm adamı” olmaq məcburiyyətində olmasa da, Allahın yaratdıqlarını tanıma baxımından elmə dost olmalıdır. Bu səbəblə Quran, kainat yaradılışı, insanın doğumu, atmosferin quruluşu kimi bəzi mövzularda təməl məlumatlar verər. Bu mövzularda verilən məlumatların, müasir elmin son tapıntılarıyla uyğunlaşma içində olması isə Quranın “insan yazması” olmadığını bir dəfə daha ortaya qoyması baxımından əhəmiyyət daşımaqdadır.
Big Bang (Böyük partlama)
Bu əsrdə əldə edilən bəzi məlumatlar, kainatın “yox” ikən “var” hala gəldiyini göstərmişdir. Buna görə də kainatın bir başlanğıcı vardır və bu başlanğıc Big Bang adı verilən bir “Böyük partlama” ilə reallaşmışdır. Bu gün Big Bang nəzəriyyəsi, elm ətraflarının böyük hissəsində qəbul edilməkdədir.
Bu nəzəriyyəyə görə kainatın bütün materialı təxminən 15 milyard il əvvəl tək bir nöqtədə toplanmışdı. Bu tək nöqtə sonsuz bir sıxlıq və sonsuz bir istilik mənasını verirdi. Sıxlıq sonsuz idi, amma bir həcmi yox idi. “Böyük partlama”dan əvvəlki bu dövr (ki buna dövr demək çətindir; maddə olmadığı üçün zaman da yoxdur) kainatın olmadığı hər şeyin “yox” olduğu dövr idi. Nəzəriyyəyə görə böyük bir partlama ilə sonsuz sıxlıqdakı təcrübə böyük bir sürətlə dağılmağa başlamışdır. Başqa sözlə “Böyük partlama” ilə kainat “yox” ikən “mövcudluğa” doğru yola çıxmışdır.
Bu gün kainatın davamlı olaraq genişlənməkdə olduğunun isbat edilməsi “Böyük partlama”nın ən böyük dəlili olaraq qəbul edilir.
Göy cisimlərinin qaçma sürəti uzaqlıq artdıqca artmaqdadır. Məsələn, bizdən bir milyard işıq ili uzaqlıqdakı “Ursa-Major” bürc, hər saniyə dünyadan 1 500 kilometr uzaqlaşarkən çox daha uzaq olan “Hidra” bürcün uzaqlaşma sürəti saniyədə 6000 kilometrdir.
Big bang nəzəriyyəsinin ən böyük əhəmiyyəti, kainatın bir başlanğıcı olduğunu isbat etməsidir. Bunun yanında bir çox kimsənin düşdüyü bir yanılmaya da toxunmaq lazımdır. Bir çox adamla Allahın kainatı Big Bang ilə və ya başqa bir şəkildə yaratdığını lakin bundan sonrakı hadisələrin “öz-özünə” işlədiyini zənn edər. Bu məntiqə görə Allah “ilk hərəkət”i yaratmışdır və kainat bir-biri ardına silsilə seriallı damino daşları kimi özbaşına meydana gəlmişdir. Halbuki bu düşüncə səhvdir. Big Bang kainatda bildiyimiz və hesablaya bildiyimiz ilk hərəkətdir. Kainatın bu partlama səbəbiylə meydana gəlməsi və yaşadığımız böyük tarazılığın öz-özünü meydana gətirmiş olması kimi düşünülə bilməz. Heç bir qaydası olmayan bir partlama nəticəsi dağılan parçacıqların, qalaktikaların, ulduz sistemlərinin və içində dünyamızın iştirak etdiyi günəş sisteminin öz-özünə meydana gəldiyi kimi qəbul edilə bilməz. Tək bir atomun belə ehtiva etdiyi fövqəladə sistemlərdə öz-özünə şəkillənməsi düşünülə bilməzkən böyük hər bir kainatın bir partlamanın qüdrətiylə meydana gəldiyini söyləmək ağıla zidd bir yanaşmadır. Bunların hamısı da yenə Allahın elmiylə reallaşmışdır. Necə ki, Quranda Allahın əvvəl göyləri yaratdığını, daha sonra yer üzündə atmosferi təşkil etdiyi, ən sonra da canlıları var etdiyi bildirilməkdədir. Eyni şəkildə Quran ayələri Allahın kainatdakı bütün varlıqları davamlı idarə etdiyini bildirməkdədir: “Həqiqətən, Allah göyləri və yeri zaval tapmasınlar (öz mehvərindən çıxmasınlar) deyə, tutub saxlayır. Əgər öz mehvərindən çıxsalar, Ondan başqa onları heç kəs tutub saxlaya bilməz. Doğrudan da, (Allah) həlimdir, bağışlayandır! (Bəndələrinə cəza verməkdə tələsməz, tövbə edənləri əfv edər)” (“Fatir” surəsi, ayə 41).
“Sizi (əzəl başdan) dirildən, sonra (əcəliniz çatanda) öldürəcək, daha sonra (Qiyamət günü) yenə dirildəcək məhz Odur” (“Həcc” surəsi, ayə 66).
“Göydən yerə hər işi O dəyişdirib nizama qoyar” (“Səcdə” surəsi, ayə 5).
“Yeddi (qat) göyü və bir o qədər yeri yaradan Allahdır. Allahın hər şeyə qadir olduğunu, Allahın hər şeyi elm (Öz əzəli elmi) ilə ehtiva etdiyini biləsiniz deyə, (Allahın) əmri onların arasında (mövcud olan bütün məxluqata) nazil olar” (“Talaq” surəsi, ayə 12).
Big Bang kainatın başlanğıcıyla əlaqədar bu gün üçün ən tutarlı nəzəriyyə olaraq bilinməkdədir. Müxtəlif etirazlar gəlməsinə baxmayaraq bunlar Big Bang sonrası kainatın meydana gəlməsiylə əlaqədardır ki, bu mövzu onsuz da olduqca kompleksdir. Atomların, ulduzların, qalaktikaların hansı səbəb-nəticə əlaqələri içində yaradıldıqları bu gün tam olaraq bilinməkdədir. Amma şübhəsiz Allahın, insanı bir su damlası səbəb edərək yaratdığı kimi, kainatı da səbəblər zənciri içində yaratmış olduğu düşünülə bilər. Və bu səbəbin çıxış nöqtəsi bir partlama və ya başqa bir şey ola bilər. Amma heç bir mərhələ Allahdan müstəqil öz-özünə meydana gəlməmişdir. Və nəticədə ibarət olan yaranan mükəmməllik onun üstün elmi və qüdrətini gözlər önünə sürməkdədir.
Quran “Gecəni, gündüzü, günəşi və ayı sizin əmrinizə verdi; ulduzlar da Onun əmriylə əmrə hazır qılınmışdır. Şübhəsiz bunda, ağlını istifadə edə bilən bir birlik üçün ayələr vardır” (“Nəhl” surəsi, ayə 12) ayəsiylə buna diqqət çəkər. Və əvvəldən də söylədiyimiz kimi, Quranda kainatın və dünyanın yaradılışı ilə əlaqədar bütün Quran xəbərləri, elm vasitəsiylə olan gerçəklərə uyğundur. Aşağıda bu mövzuyla əlaqədar bəzi nümunələr iştirak edir.
Kainatın genişlənməsi
XX əsrə kimi heç bir elm adamı kainatın genişlənməkdə olduğu istiqamətində bir nəzəriyyə ortaya atmamış, hətta bəlkə də belə bir hadisəni ağıldan keçirən dahi də olmamışdır. Stephan Hawking, kainatın genişlənməsinin fərqinə varılmasını XX əsrin ən böyük hadisələrindən biri olaraq xarakterizə etdikdən sonra bu hadisənin bu günə gizli qalmasından eşitdiyi qarışıqlığı belə dilə gətirir: “Kainatın genişlənməkdə olduğunun ortaya çıxması XX əsrin ən böyük fikri inqilablarından biridir. Bu gündən keçmişə baxdığımızda bir kəsin bunu niyə daha əvvəl düşünmədiyinə çaşmamaq mümkün deyil. Halbuki Quranda Allahın kainatı yaratdığı və genişlətdiyi bildirilməkdədir. Mövzuyla əlaqədar ayə belə deməkdədir:
“Biz göyü böyük bir qüdrətlə bina etdik və şübhəsiz, biz, onu genişlədəcəyik” (“Zariyat” surəsi, ayə 47).
Kainatdakı qüsursuzluq
“O, biri digəriylə tam bir uyğunlaşma içində yeddi göy yaratmasında heç bir ziddiyyət və əlverişsizlik görə bilməzsən. Elə isə gözünü çevirib-gəzdir; hər hansı bir çatlaqlıq (pozuqluq və əyrilik) görürsənmi? Sonra gözünü iki dəfə daha çevirib-gəzdir; o göz ümidini kəsmiş halda əldən düşmüş olaraq sənə dönəcək” (“Mülk” surəsi, ayə 3-4).
Kainatdakı milyardlarla ulduz və qalaktika mükəmməl bir uyğunlaşma içində özləri üçün təsbit edilmiş orbitlərində hərəkət edir. Ulduzlar, planetlər və peyklər həm öz ətraflarında, həm də bağlı olduqları sistemlərlə birlikdə dönürlər. Hətta bəzən içində 200-300 milyard ulduz olan qalaktikalar bir-birinin içindən keçib xərclər. Bu keçişdə kainatdakı böyük nizamı pozacaq hər hansı bir vuruşma olmaz.
Kainatda sürət anlayışı dünya ölçüləriylə müqayisə edildiyində ağıl dayandıracaq ölçülərdədir. Milyardlarla, triliyonlarca ton ağırlığındakı ulduzlar, planetlər və ədədi dəyərləri ancaq riyaziyyatçıların anlaya biləcəyi böyüklükdəki qalaktikalar və qalaktika çoxluqları kosmos içində qorxunc bir sürətlə hərəkət edirlər.
Məsələn, dünya saatda 1670 km. sürətlə öz oxu ətrafında dönər. Bu gün ən sürətli güllənin saatda ortalama 1 800 km.-lik bir sürətə sahib olduğu düşünülsə dünyanın nəhəng ölçülərinə baxmayaraq sürətinin nə qədər böyük olduğu aydın olar.
Dünyanın günəş ətrafındakı sürəti isə güllənin təxminən 60 qatıdır: saatda 108000 km.
Verdiyimiz bu ədədlər yalnız dünyaya üçündür. Bu sistemin sürəti məntiq sərhədlərini məcbur edəcək dərəcədədir. Kainatda sistemlər böyüdükcə sürət artar. Günəş sisteminin qalaktika mərkəzi ətrafındakı çevrilmə sürəti: saatda tam 72000 km, 200 milyard ulduzu bünyəsində saxlayan “Samanyolu Qalaktikası”nın kosmos içindəki sürəti isə saatda 950000 km.-dir. Bu başdöndürücü sürət, əslində dünya üzərindəki həyatımızın pambıq ipliyinə bağlı olduğunu göstərər. Beləsinə kompleks və sürətli bir sistem içində nəhəng qəzaların meydana gəlməsi normalda olduqca mümkündür. Lakin ayədə deyildiyi kimi bütün bu sistem içində heç bir ziddiyyət və əlverişsizlik yoxdur. Çünki kainat da hər şey kimi “başıboş” deyil və Allahın qoyduğu tarazılığa görə işləməkdədir.
Polad Aslanov
“Gənc fikir” ictimai birliyinin rəhbəri
Müəlliflik Hüququ Əbədi Nur Müəssisəsinə aiddir